Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp gặp phải các sai sót đáng tiếc – thậm chí bị truy thu thuế, điều chỉnh sau kiểm toán – chỉ vì hệ thống kiểm soát nội bộ chưa được thiết kế bài bản hoặc vận hành thiếu hiệu quả.

Để rõ ràng trong việc kiểm soát báo cáo tài chính, Kiểm toán Việt Úc khuyến nghị các doanh nghiệp cần thực hiện các giải pháp cơ bản và cốt lõi dưới đây trong mùa lập báo cáo tài chính giữa năm.

1. Phân tách nhiệm vụ rõ ràng

Nguyên tắc đầu tiên trong hệ thống kiểm soát nội bộ là phân chia nhiệm vụ một cách hợp lý để tránh xung đột lợi ích và giảm thiểu rủi ro gian lận. Theo chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 315 (hiện đã được Bộ Tài chính Việt Nam nội địa hóa), việc một cá nhân thực hiện đồng thời các nhiệm vụ lập chứng từ – ghi sổ – phê duyệt là điểm yếu lớn trong kiểm soát nội bộ.

Thực trạng phổ biến ở nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ là để một kế toán kiêm nhiệm quá nhiều vai trò, đặc biệt trong bối cảnh nhân sự hạn chế. Điều này dẫn đến nguy cơ thao túng số liệu, bỏ sót chi phí hoặc ghi nhận doanh thu không đúng kỳ.

Giải pháp đề xuất:

• Phân tách các chức năng chính như: lập chứng từ – phê duyệt – ghi sổ – lưu trữ.
• Sử dụng phần mềm kế toán có phân quyền rõ ràng.
• Thiết lập sơ đồ tổ chức mô tả rõ chức năng và trách nhiệm của từng vị trí kế toán.

2. Đối chiếu và xác thực số liệu định kỳ

Báo cáo tài chính chỉ có thể chính xác nếu số liệu nền tảng được đối chiếu và xác nhận đầy đủ. Nhiều doanh nghiệp đến sát ngày lập báo cáo mới phát hiện ra sự sai lệch giữa sổ kế toán và thực tế – ví dụ: lệch công nợ với khách hàng, tồn kho trên hệ thống không khớp với thực tế…

Hoạt động kiểm soát cần thực hiện gồm:

• Đối chiếu công nợ phải thu/phải trả với từng đối tác.
• So sánh số dư tiền với sao kê ngân hàng.Kiểm kê hàng tồn kho thực tế và đối chiếu với phần mềm quản lý.
• Kiểm tra số dư tạm ứng, chi phí trả trước có còn phù hợp không.

Khuyến nghị:

Doanh nghiệp nên ban hành mẫu biểu xác nhận công nợ, tổ chức kiểm kê hàng hóa định kỳ theo Tháng, Quý, Nửa Năm, và có biên bản đối chiếu rõ ràng để lưu trữ phục vụ kiểm toán nội bộ hoặc kiểm toán độc lập.

3. Hạch toán kế toán chỉ được thực hiện sau khi có chứng từ hợp lệ

Một nguyên tắc quan trọng nhưng hay bị xem nhẹ trong thực tiễn: mọi nghiệp vụ kế toán chỉ được ghi nhận khi có chứng từ gốc hợp lệ đi kèm. Việc hạch toán "tạm", hoặc ghi nhận trước rồi điều chỉnh sau là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến các điều chỉnh sau kiểm toán.

Theo quy định tại Thông tư 200/2014/TT-BTC, chứng từ kế toán hợp lệ phải có đầy đủ các yếu tố: tên chứng từ, ngày tháng, nội dung nghiệp vụ, số tiền, chữ ký của người lập, người duyệt và các bên liên quan.

Một số lưu ý trong mùa báo cáo tài chính giữa năm:

• Không ghi nhận chi phí nếu chưa có hóa đơn hợp lệ hoặc hợp đồng kinh tế rõ ràng.
• Doanh thu chỉ ghi nhận nếu hàng hóa/dịch vụ đã bàn giao và khách hàng chấp nhận.
• Các khoản tạm ứng, hoàn ứng phải được quyết toán đúng hạn theo quy định nội bộ.

Khuyến nghị:

Thiết lập luồng phê duyệt chứng từ qua hệ thống nội bộ (workflow), yêu cầu kế toán kiểm tra đủ điều kiện pháp lý của chứng từ trước khi ghi sổ.

4. Giám Sát Và Đánh Giá Hệ Thống Kiểm Soát Định Kỳ

Kiểm soát nội bộ không chỉ là một tập hợp quy trình "trên giấy" – mà cần vận hành liên tục và được giám sát, cập nhật thường xuyên. Hệ thống kiểm soát lạc hậu sẽ trở nên vô hiệu trong môi trường kinh doanh thay đổi nhanh chóng.

Các hoạt động giám sát cần triển khai gồm:

• Rà soát định kỳ các quy trình kế toán – tài chính, đặc biệt trước kỳ lập báo cáo.
• Tổ chức kiểm tra đột xuất một số nghiệp vụ có rủi ro cao: chi tiền mặt, hoàn ứng, điều chỉnh kho…
• Đào tạo lại nhân sự về chính sách kế toán, chính sách nội bộ và chuẩn mực tài chính mới.
• Nếu có bộ phận kiểm soát nội bộ: thực hiện đánh giá độc lập về hiệu quả vận hành kiểm soát.

Trong trường hợp doanh nghiệp chưa có bộ phận kiểm toán nội bộ, có thể cân nhắc mời đơn vị tư vấn kiểm toán độc lập thực hiện soát xét hệ thống kiểm soát trước kỳ báo cáo để kịp thời điều chỉnh.

Hệ thống kiểm soát nội bộ không chỉ phục vụ cho mục tiêu “lập báo cáo đúng” mà còn đóng vai trò giữ vững kỷ cương tài chính và bảo vệ tài sản doanh nghiệp. Việc tuân thủ đúng và đầy đủ 4 nguyên tắc kiểm soát nêu trên sẽ giúp doanh nghiệp:

• Hạn chế rủi ro sai sót trong báo cáo tài chính giữa năm
• Dễ dàng vượt qua các cuộc kiểm toán độc lập
• Tăng độ tin cậy với nhà đầu tư, ngân hàng, và cơ quan thuế.

-----------------------------------

📞 Liên hệ với MHD ngay hôm nay để nhận tư vấn miễn phí:

Văn phòng tại TP.HCM

🌍 Địa chỉ: 168 Trần Lựu, Phường An Phú, Thành phố Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh

Văn phòng tại Hà Nội

🌍 Địa chỉ: 20 Đường 23, KĐT.TP Giao Lưu, P.Cổ Nhuế 2, Quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội

🌐 Website: mhd.vn

☎️ Hotline: 1900 98 99 68

📧 Email: [email protected]