Viết về một phong tục tập quán đã trở nên quá đỗi thân thuộc với mỗi một người dân Việt Nam có lẽ cũng sẽ không có quá nhiều điều mới mẻ. Ở đây, dưới góc nhìn của người viết, thì yếu tố văn hóa Thần truyền thật quá rõ nét trong lịch sử dân tộc ta qua phong tục gói bánh chưng ngày Tết.
Theo Mộc Bản Đại Việt Sử Ký, Đức Thuỷ Tổ của nước Việt Nam là Kinh Dương Vương, ông là con Vua Đế Minh (cháu ba đời của Thần Nông). Vua Đế Minh có người con là Đế Nghi được cai quản phương Bắc. Vua Đế Minh tuần du xuống Phương Nam gặp nàng Vụ Tiên sinh ra Kinh Dương Vương. Thuỷ tổ Kinh Dương Vương được cha cho cai quản phương Nam, lập ra nước Xích Quỷ năm 2879 trước Công Nguyên ( Xích Quỷ - chữ Hán: 赤鬼 tên một vì sao có sắc đỏ rực rỡ nhất trong số 28 Vì sao sáng trên bầu trời). Ông kết duyên cùng con gái Động Đình Quân là Thần Long sinh ra Lạc Long Quân.
Đức Lạc Long Quân kết duyên cùng Âu Cơ sinh ra trăm trứng nở ra trăm con. Người con cả chính là Vua Hùng Vương. Lịch sử cũng đã ghi lại 18 đời Vua Hùng. Có thể thấy xuyên suốt chiều dài lịch sử Việt Nam sơ khai đều ghi lại các câu chuyện các vị Vua có nguồn gốc là con cháu các vị Thần. Trong quá trình sau này các vị đều hiển linh để cứu giúp con dân qua kiếp nạn như Vua Kinh Dương Vương - Lạc Long Quân đánh đuổi Mộc Tinh. Đức Lạc Long Quân giết Cửu Vĩ Hồ …
Trích Mộc bản sách Đại Việt sử ký toàn thư, quyển 1, mặt khắc 1 có chép về thân thế của Kinh Dương Vương như sau: “Vương tên húy là Lộc Tục, con cháu họ Thần Nông. Nhâm Tuất, năm thứ 1. Xưa cháu ba đời của Viêm Đế họ Thần Nông là Đế Minh sinh ra Đế Nghi, sau Đế Minh nhân lần đi tuần phương Nam, đến Ngũ Lĩnh lấy con gái Vụ Tiên, sinh ra vua Kinh Dương Vương. Vua là bậc thánh trí thông minh, Đế Minh rất yêu quý, muốn cho nối ngôi. Vua cố nhường cho Đế Nghi, không dám vâng mệnh. Đế Minh mới lập Đế Nghi là con nối ngôi, cai quản phương Bắc, phong cho vua làm Kinh Dương Vương, cai quản phương Nam, gọi là nước Xích Quỷ. Vua lấy con gái Động Đình Quân tên là Thần Long sinh ra Lạc Long Quân”.
Mộc bản khắc địa điểm miếu thờ Đức thủy tổ Kinh Dương Vương ở xã Á Lữ,
huyện Siêu Loại, tỉnh Bắc Ninh)
Lăng và Đền thờ Thủy tổ Kinh Dương Vương tại Bắc Ninh.
Và phong tục gói bánh chưng, bánh giầy bắt nguồn từ đời Vua Hùng thứ 6. Sắp đến ngày Giỗ Tổ, vua Hùng thứ 6 truyền cho các quan Lang (con vua) chuẩn bị các lễ vật để dâng lên cho tổ tiên, ai dâng được món lễ vật hợp ý, Vua sẽ truyền lại ngôi báu. Lang Liêu - một người con của Vua vì có mẹ bị ghẻ lạnh nên địa vị không được như các anh em, khó lòng tìm được lễ vật quý giá.
Dân tộc ta vốn gắn liền với nền văn minh lúa nước, nên rất coi trọng việc thờ cúng các vị Thần và Trời đất và hạt gạo cũng đã trở nên vô cùng quý giá. Một đêm nọ, Lang Liêu nằm mộng thấy có một vị Tiên đến và nói rằng: Trời đất này không có gì quý giá hơn gạo. Hãy đem gạo nếp làm thành bánh hình vuông, hình tròn - tượng trưng cho đất trời. Bên trong sử dụng các loại mỹ vị, bên ngoài dùng lá bọc lại ngụ ý chỉ công đức lớn lao của các Vị Thần che chở cho con người .
Lang Liêu đã nghe theo lời Thần dặn mà sử dụng gạo nếp, đậu xanh, thịt heo và lá dong để làm nên bánh chưng tượng trưng cho Đất, bánh giầy tượng trưng cho Trời . Sau khi dâng lễ vật này cho vua Hùng, ông rất vừa ý và quyết định truyền lại ngôi cho Lang Liêu. Từ đó, bánh chưng và bánh giầy trở thành lễ vật quý giá trong nghi thức thờ cúng tổ tiên, đất trời cũng như trong các ngày Lễ Tết của dân tộc Việt Nam.
Chi tiết vị Tiên đến báo mộng cho Lang Liêu chẳng phải nói lên rằng Thần đã chọn Lang Liêu là người sẽ gánh vác sứ mệnh lớn lao cho đất nước hay sao?! Dù trên bề mặt ông là người yếu thế nhất trong các anh em, không có nhiều sự trợ giúp như các anh em để đi tìm các sản vật quý hiếm, ngọc ngà châu báu hay sơn hào hải vị trong cuộc đua tài. Nhưng cuối cùng Ông là người được Thần chọn nên được cha truyền ngôi.
Đức Lang Liêu lên ngôi lấy hiệu là Hùng Chiêu Vương, là một vị vua hiền tài, anh minh, đức độ. Trước năm 1802, nhân dân làng Dữu Lâu, Phú Thọ đã lập miếu thờ Ông lấy tên “Dữu Lâu Vũ Miếu với tấm lòng tôn kính, ghi ơn công đức của Vua, hàng năm hương khói thờ phụng. Nhưng đến hiện nay, ngôi miếu đã xuống cấp rất nhiều. Nhưng cũng đã để lại dấu tích lịch sử về một vị Vua Hùng đã mang đến một sản vật của trời đất dành cho dân Việt ta.
Từ đó trở đi, người Việt thường dâng bánh chưng trong các ngày Lễ, Tết để bày tỏ lòng thành, sự biết ơn đến Đất Trời vì một năm mưa thuận gió hòa vừa qua. Và nhiều nơi vẫn giữ phong tục có bánh giầy trong các ngày Lễ chính, từ quan niệm của người Việt xưa rằng các vị thần cư ngụ ở trên trời cao. Chính vì vậy, bánh giầy được dùng để làm lễ vật dâng cho các vị Thần linh trên trời để cầu mong cho mùa màng bội thu và một năm ấm no, hạnh phúc.
Đến nay, truyền thống gói bánh chưng ngày Tết vẫn được lưu giữ từ ngàn đời. Người dân giữ tập tục có bánh chưng ngày Tết là thể hiện tấm lòng thành hướng đến đất trời và tổ tiên. Và tập quán gói bánh chưng ngày Tết có thêm ý nghĩa là sự đoàn viên của gia đình nhỏ, tượng trưng cho niềm vui sum họp, niềm hân hoan khi ngày Tết đến.
Phong tục gói bánh chưng ngày Tết cũng trở thành truyền thống tốt đẹp được lưu giữ trong tim của mỗi con người Việt Nam. Nhưng phong tục ấy được lưu lại với nguồn gốc ban đầu là lễ vật trân quý mà con người muốn dâng lên để tỏ tấm lòng kính ngưỡng đến các vị Thần và tổ tiên. Tổ tiên Bách Việt từ ngàn đời với Thuỷ tổ là Vua Kinh Dương Vương. Lịch sử đã đi qua hơn 4000 nghìn năm, có người cho là huyền sử, truyền thuyết nhưng biết bao đền thờ được lập nên. Sử Ký ghi lại chân thực, chỉ là chúng ta không sinh ra ở thời kỳ đó.
Theo quan niệm của người viết, tập tục gói bánh chưng ngày Tết cần được nhớ đến với ý nghĩa linh thiêng nhất. Đó không chỉ là món ăn truyền thống và ghi dấu sự sum vầy của gia đình sau một năm cũ đi qua. Đó không chỉ là tinh thần uống nước nhớ nguồn, tưởng nhớ tổ tiên của dân tộc Việt Nam. Mà đó là món quà mà các vị Thần gửi đến, để chúng ta luôn nhớ đến nguồn gốc của mình : là con cháu của các vị Thần – con Rồng cháu Tiên.
Các link bài tham khảo :
https://bacninhtv.vn/tin-tuc-n14402/lang-va-den-tho-thuy-to-kinh-duong-vuong.html
https://bazanland.com/qua-tang-tet/phong-tuc-goi-banh-chung
Mời các bạn cùng giúp tìm thêm những bài viết hay về phong tục tập quán tốt đẹp của người Việt nhé!
Hoàng Thu
Ảnh : sưu tầm Internet