Trong dân gian có lưu truyền một câu tục ngữ: “Người có phúc ắt có bốn điều ít.” Xét theo nghĩa chữ, câu nói này cho rằng: một người thực sự có phúc, tất nhiên sẽ mang trong mình bốn đặc điểm “ít”. Vậy “bốn điều ít” ấy là những điều gì?

• “Người có năm nơi không nên đến, việc có bốn điều không nên làm” nói về điều gì?
• “Cày ruộng chẳng thấy chim, lúa chín chim bay tới”, ý nghĩa sâu xa là gì?

“Người có phúc” là cách nói dùng để miêu tả, ca ngợi một người thành công, có cuộc sống thuận hòa; còn chữ “ít” ở đây mang nghĩa giảm bớt, tiết chế. Lời nói xưa này hàm ý rằng: người có phúc cần giảm bớt bốn phương diện trong đời sống, cũng chính là bốn nguyên tắc làm người và làm việc.

Một là: Ít dục vọng

Người xưa có câu “thanh tâm, ít dục”, ý nói giữ cho tâm hồn yên tĩnh, trong sạch, không để dục vọng lấn át lý trí.

Năng lực của mỗi người đều có giới hạn; mình có bao nhiêu khả năng thì nên gánh bấy nhiêu việc. Nếu trong lòng sinh nhiều tạp niệm, ham muốn quá nhiều, thì thứ đáng có chưa chắc đã nắm được, mà những gì vốn đã trong tay cũng dễ dàng đánh mất.

Dục vọng của con người vốn không có điểm dừng: khi khổ thì mong sướng, khi sướng lại muốn sướng hơn, sướng hơn rồi vẫn muốn đạt đến mức tốt nhất. Chính tâm lý không biết đủ ấy khiến con người dần mất đi sự tỉnh táo, cuối cùng khó làm nên việc lớn; hạnh phúc và phúc khí cũng theo đó mà rời xa.

Vì vậy, người có phúc trước hết phải là người biết tiết chế dục vọng của chính mình.

Hai là: Ít lời gây lỗi

Trong Luận Ngữ – Vi Chính, Khổng Tử nói: “Đa văn khuyết nghi, thận ngôn kỳ dư, tắc quả vưu.” Nghe cho nhiều thì gác lại điều còn nghi ngờ; những lời còn lại phải nói cho thận trọng, như vậy lỗi lầm trong lời nói sẽ ít.

Ở đây, “ít lời” không có nghĩa là im lặng hay câm nín, mà là nói ít những lời dễ sinh lỗi. Khi gặp điều mình chưa hiểu, đừng vội vàng lên tiếng; hãy nghe người khác nói nhiều hơn, quan sát cho kỹ. Đợi khi đã hiểu rõ, mới cẩn trọng nêu ý kiến. Cách làm này vừa giúp giảm sai sót trong lời nói, vừa dễ tạo thiện cảm với người khác.

Nếu đặt trong môi trường công việc, gặp việc không hiểu mà không chịu suy nghĩ, đã vội đi hỏi đồng nghiệp, hỏi cấp trên; hoặc trong cuộc họp, tùy tiện nêu ra những câu hỏi chưa suy xét kỹ, thì đó là biểu hiện của sự hấp tấp. Khi giao tiếp làm ăn, điều này càng dễ khiến người khác đánh giá mình là người ngoài nghề. Công việc vì thế mà không thuận, làm ăn khó thành, phúc khí cũng khó mà tụ lại.

Ba là: Ít hành động hấp tấp

Cũng trong Luận Ngữ – Vi Chính, Khổng Tử nói tiếp: “Đa kiến khuyết đãi, thận hành kỳ dư, tắc quả hối.” Thấy cho nhiều thì gác lại điều còn nguy; những việc còn lại phải làm cho thận trọng, như vậy sự hối hận sẽ ít.

Ý của câu này là: khi gặp việc còn nghi ngờ hoặc tiềm ẩn rủi ro, đừng vội bắt tay hành động; hãy quan sát người khác làm ra sao, học hỏi và thỉnh giáo thêm. Ngay cả với những việc tưởng như đã rõ ràng, cũng không nên chủ quan, mà cần thực hiện cẩn trọng. Làm được như vậy thì sẽ giảm sai lầm, và cũng ít phải hối tiếc về sau.

Trong đời sống, rất nhiều người từng trải qua cảm giác: một việc tưởng chừng đơn giản, nghĩ rằng mình dễ dàng hoàn thành, nhưng khi làm lại vì sơ suất hoặc chủ quan mà làm hỏng, để rồi sau đó chỉ còn biết hối hận.

Nếu trước khi hành động, biết dừng lại để suy xét và tránh những sai lầm không đáng có, thì con đường đi đến thành công sẽ bớt gập ghềnh hơn, và phúc khí cũng dễ bền lâu hơn.

Bốn là: Ăn uống thanh đạm

“Thanh đạm” ở đây là nói đến chế độ ăn uống thanh đạm. Ba điều trên bàn về cách làm người, làm việc; đó là nền tảng của thành công, đồng thời cũng là điều kiện để phúc khí được duy trì lâu dài.

Điều thứ tư nhấn mạnh đến sức khỏe. Dẫu mọi việc khác đều thuận lợi, nhưng nếu không có một cơ thể khỏe mạnh, thì cũng khó mà gọi là người có phúc.

Trong cuộc sống, không ít người thích ăn nhiều thịt cá, đồ béo ngậy, ít dùng rau củ thanh đạm. Khi ăn thì thấy ngon miệng, thỏa thích, nhưng lâu ngày cơ thể tất yếu sinh bệnh. Ăn uống điều độ, thiên về thanh đạm, giữ cho thân thể khỏe mạnh, thì mới có thể thực sự hưởng được hạnh phúc và phúc khí về sau.

“Người có phúc ắt có bốn điều ít”: Ít dục vọng để giữ tâm không loạn; ít lời gây lỗi để tránh thị phi; ít hành động hấp tấp để giảm hối hận; ăn uống thanh đạm để giữ thân khỏe mạnh.

Khi biết giảm bớt những điều nên giảm, thì những điều tốt đẹp mới có chỗ để ở lại. Con đường đi đến thành công vì thế cũng trở nên gần hơn, và việc trở thành người có phúc không còn là điều xa vời.

Nguyện rằng mỗi chúng ta đều có thể trở thành một người mang “bốn điều ít”, sống an hòa, vững vàng, và thực sự có phúc trong đời.

Khai Tâm biên dịch