Ở tiểu thuyết Đò dọc của nhà văn Bình Nguyên Lộc, có một câu văn mà tớ vô cùng tâm đắc đó là: “Lầu đài ký ức là một lầu đài kiên cố nhứt, không thời gian hay mưa nắng nào tàn phá nổi. Mà nó lại xinh đẹp làm sao, càng cũ càng đẹp ra, qua lớp bụi thời gian, cái gì cũng sẽ hiện lên với muôn màu rực rỡ.” Qủa đúng là kí ức không chỉ là những hình ảnh hay thông tin mà còn là những cảm xúc, những câu chuyện, những thước phim quay chậm về quá khứ gắn liền với cuộc đời mỗi người. Những kỷ niệm đẹp có thể trở thành động lực để ta tiếp tục bước đi, trong khi những ký ức buồn lại là bài học quý giá giúp ta trưởng thành. Bởi thế, lưu giữ ký ức cũng chính là lưu giữ bản sắc cá nhân, gìn giữ những giá trị văn hóa và kết nối với những người ta yêu thương. Nhưng qua câu văn ấy lòng tớ cũng dấy lên những trăn trở rằng giữa thế giới số hóa này, liệu chúng ta có đang thực sự lưu giữ ký ức một cách đúng nghĩa hay chỉ đơn thuần lưu trữ thông tin và vô tình khiến những thứ đáng nhớ nhất trở nên nhạt nhòa? 

Trong thời đại số, công nghệ đã mang đến những bước tiến vượt bậc trong việc lưu trữ ký ức, giúp con người dễ dàng bảo tồn và tái hiện những khoảnh khắc quan trọng trong cuộc sống. Với sự phát triển của các thiết bị thông minh và hệ thống lưu trữ đám mây, việc lưu giữ ký ức trở nên đơn giản hơn bao giờ hết. Chỉ cần một chiếc smartphone hoặc một tài khoản trực tuyến, con người có thể lưu trữ hàng trăm nghìn bức ảnh, video mà không lo bị mất mát hay hư hỏng theo thời gian. Những kho dữ liệu số này không chỉ giúp bảo vệ ký ức khỏi sự bào mòn vật lý mà còn cho phép ta truy cập vào những kỷ niệm quý giá ở bất cứ đâu, bất cứ khi nào cần. Không chỉ vậy, công nghệ còn giúp ký ức không chỉ được giữ lại mà còn dễ dàng gắn kết người thông qua những kỉ niệm chung. Chỉ với một thao tác đơn giản, ta có thể gửi một bức ảnh cũ cho bạn bè, chia sẻ một câu chuyện gia đình lên mạng xã hội. Đó có thể trở thành cầu nối giữa những người bạn lâu ngày chưa gặp, khơi gợi những kỉ niệm quý giá của gia đình. Công nghệ còn giúp con người hệ thống hóa ký ức cá nhân, hỗ trợ trí nhớ và tạo ra một dạng “bản đồ ký ức” giúp ta dễ dàng tìm lại những gì quan trọng trong cuộc đời mình mà không sợ lãng quên như các ứng dụng nhắc nhở sự kiện: Nhật ký số, AI tổng hợp dữ liệu cá nhân. Ngoài khả năng lưu trữ và chia sẻ, công nghệ còn mang đến một bước tiến lớn trong việc tái hiện ký ức một cách sống động. Các công nghệ như thực tế ảo (VR), video 4K, trí tuệ nhân tạo (AI) hay công nghệ ảnh động còn cho phép ta “sống lại” những khoảnh khắc đặc biệt trong quá khứ với hình ảnh, âm thanh và cảm xúc chân thật nhất. Chẳng hạn như bằng sự tiến bộ của công nghệ mà chúng ta – thế hệ trẻ – vẫn có cơ hội chiêm ngưỡng và tiếp cận những khoảnh khắc lịch sử hào hùng, vĩ đại của dân tộc qua các bộ phim tài liệu, mô hình bảo tàng số và những phương tiện truyền thông hiện đại khác. Những thước phim sống động này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ, mà còn khắc sâu trong trái tim mỗi người lòng tự hào và tình yêu với Tổ quốc. Từ sự tri ân sâu sắc đó ta biết đến nhiều cá nhân và tổ chức tận dụng để phục dựng những bức ảnh cũ, mang lại giá trị to lớn, nhân văn cho cộng đồng. Đặc biệt, đối với những gia đình có người thân hy sinh trong thời kỳ kháng chiến, việc phục dựng hình ảnh các anh hùng liệt sĩ có ý nghĩa vô cùng sâu sắc. Những bức ảnh đã mờ nhòe theo năm tháng, thậm chí chỉ còn lại trong trí nhớ của người thân, nay được tái hiện rõ nét nhờ công nghệ hiện đại. Chính sự ứng dụng công nghệ trong việc lưu giữ kí ức lịch sử đã góp phần tạo nên sự kết nối mạnh mẽ với đất nước, củng cố niềm tin và tình cảm đối với dân tộc, từ đó khẳng định vai trò quan trọng của công nghệ trong việc lưu giữ ký ức và truyền cảm hứng cho các thế hệ mai sau.

Dù mang lại nhiều lợi ích, nhưng nhìn từ một góc độ khác sự tiện lợi của công nghệ cũng khiến con người có xu hướng lưu trữ ký ức mà không thực sự trân trọng chúng, đôi khi quên đi ý nghĩa thực sự của những ký ức. Ngày nay, con người có xu hướng chụp ảnh, quay video mọi lúc mọi nơi nhưng lại hiếm khi nhìn lại hay thực sự để tâm những gì đã ghi lại. Những khoảnh khắc được lưu trữ nhiều hơn, nhưng những kỉ niệm sống động trong tâm trí lại ngày càng ít đi. Trước đây, ký ức được gìn giữ qua những bức thư tay, những trang nhật ký hay những câu chuyện được truyền lại qua nhiều thế hệ  từ ông bà, cha mẹ,... Đó không chỉ là cách ghi chép mà còn là sự suy ngẫm, là tình cảm được gửi gắm trong từng con chữ, từng lời kể. Ngày nay, khi ký ức chủ yếu tồn tại trên mạng xã hội, chúng có thể bị lãng quên trong dòng chảy vô tận của thông tin hay bị bóp méo bởi những thuật toán. Hơn thế nữa, công nghệ có thể khiến con người dần quên đi cách sống trọn vẹn trong từng khoảnh khắc. Các nghiên cứu tâm lý đã chỉ ra rằng khi ta quá chú trọng vào việc chụp ảnh hay quay phim, bộ não có xu hướng ghi nhớ ít hơn so với khi ta trực tiếp cảm nhận bằng giác quan. Cụ thể, nhà tâm lý học Linda Henkel đã thực hiện một thí nghiệm tại bảo tàng nghệ thuật, trong đó bà phát hiện rằng những người tham quan không chụp ảnh có khả năng ghi nhớ chi tiết về các tác phẩm nghệ thuật tốt hơn so với những người có chụp ảnh. Cũng giống như nhiều người bận rộn lưu giữ hình ảnh của một buổi hoàng hôn nhưng lại không thực sự tận hưởng nó, quay lại một buổi hòa nhạc nhưng có lẽ chẳng cảm nhận được trọn vẹn từng giai điệu. Khi quá mải mê với việc lưu trữ, ta có thể vô tình đánh mất chính những điều đáng nhớ nhất trong cuộc đời mình.

Vậy làm sao để lưu giữ kí ức một cách ý nghĩa trong thời đại số? Câu trả lời là con người ta cần tìm ra cách cân bằng giữa việc ghi lại và tận hưởng thực tại. Một khoảnh khắc chỉ thực sự đáng nhớ khi ta không chỉ lưu trữ nó qua hình ảnh, video mà còn cảm nhận trọn vẹn bằng chính giác quan và cảm xúc của mình. Ta hãy sống chậm lại, chú ý đến những điều nhỏ bé nhưng ý nghĩa xung quanh. Một ánh hoàng hôn đẹp, một cái ôm của người thân hay tiếng cười rộn ràng bên bạn bè không chỉ đáng ghi lại trên màn hình mà còn cần được khắc sâu trong tâm trí và trái tim. Bên cạnh đó, việc kết hợp giữa lưu trữ kỹ thuật số và lưu giữ truyền thống sẽ giúp ký ức có giá trị bền vững hơn. Những bức ảnh quan trọng nên được in ra, được đặt trong album gia đình hay treo trên tường để trở thành một phần của không gian sống. Những kỷ vật như một tấm bưu thiếp, một cuốn nhật ký hay một lá thư tay không chỉ mang ý nghĩa vật chất mà còn chứa đựng hơi thở của ký ức, giúp con người dễ dàng kết nối với quá khứ. Bạn biết không? Việc duy trì thói quen viết nhật ký, dù dưới dạng truyền thống hay kỹ thuật số, cũng là một cách hiệu quả để lưu giữ suy nghĩ, cảm xúc chân thực. Những cảm xúc, suy nghĩ đó sẽ không chỉ là những bóng hình mờ nhạt của thời gian đã qua, mà sẽ trở thành những ánh sáng chói lọi, dẫn lối cho chúng ta trong những khoảnh khắc chưa đến. Một trang nhật ký không chỉ đơn thuần ghi lại sự kiện mà còn là nơi ta trò chuyện với chính mình, nhìn lại quá trình trưởng thành và thay đổi theo thời gian. Ngoài ra, ta có thể chủ động sáng tạo cách lưu giữ kỷ niệm bằng việc làm video tổng hợp những khoảnh khắc quan trọng, tạo podcast cá nhân hay ghi âm lời kể của những người mình thân yêu, quý mến. Việc này không chỉ giúp duy trì ký ức mà còn tăng sự gắn kết giữa các thế hệ, giữa con người với nhau trong một xã hội ngày càng đề cao tính cá nhân. Chúng ta gắn kết với người khác, nhưng điều quan trọng là chúng ta cũng gắn kết với chính mình, với một phiên bản đã từng là của chúng ta trong quá khứ – một cái "tôi" ngây thơ, ngô nghê, đầy ắp những ước mơ và hoài bão. Những dấu ấn thời gian ấy trở thành chiếc gương soi, phản chiếu về những bài học, những cảm xúc, và cả những khát vọng đã từng là phần không thể thiếu trong bản sắc của ta. Kết nối với những “tôi” của quá khứ giúp ta giữ được sự nhất quán, sự tự hiểu và sự bình an trong cuộc hành trình phát triển không ngừng của bản thân.

Lưu giữ ký ức là một nhu cầu tự nhiên của con người, và công nghệ đã giúp chúng ta thực hiện điều đó dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy vậy, điều quan trọng không chỉ là lưu trữ, mà là cách chúng ta cảm nhận và ghi nhớ những ký ức ấy. Ký ức không phải là thứ nằm trong ổ cứng hay tài khoản mạng xã hội, mà là những gì ta thực sự nhớ, thực sự khắc ghi. Cho nên "hãy giữ gìn ký ức của mình, hãy bảo vệ chúng, bạn sẽ không bao giờ kể lại được điều mình đã quên đi" (theo tiểu thuyết gia Louisa May Alcott). Cuối cùng, thời gian có thể làm nhòe đi nét mực trên trang giấy cũ, làm úa màu những tấm ảnh theo năm tháng nhưng thời gian sẽ không bao giờ phong hoá được những kí ức mà bạn thật sự trân trọng. Hãy sống để nhớ, thay vì chỉ nhớ rằng mình đã sống.

Nguyễn Thu Thảo - Lê Phương Nga

             K35 Văn CHL